DE PIONIERSJAREN VAN ED VAN DER ELSKEN IN BOEKVORM
Met nooit getoonde foto’s en nieuwe verhaallijnen. Nu verschenen bij Lecturis Publishers, aan de vooravond van de grote Van der Elsken expositie ‘Crazy World’ in het Rijksmuseum Amsterdam.
© foto Louisiana van Onna
De publicatie in 1956 van Een Liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés markeert de internationale doorbraak van fotograaf Ed van der Elsken. Nadat zijn foto’s van de Parijse zelfkant ongefilterd de wereld rondgaan, is zijn naam als straatfotograaf gevestigd. De uitgave Early Ed belicht de periode voorafgaand aan zijn succes (1944-1956). Hoe hij tijdens het laatste oorlogsjaar werd opgevangen door christen-anarchistische antimilitaristen in Bergeijk; hoe hij in Wormerveer kennismaakte met de fotografie; hoe hij zich in Parijs onderdompelde in high society kringen.
Voor dit boek verrichtte ik diepgravend onderzoek, waarbij ik ik op onbekend materiaal uit verschillende collecties en archieven stuitte, waaronder Het Utrechts Archief, Textielmuseum Tilburg, de Universiteitsbibliotheek Leiden (Bijzondere Collecties) en het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Vroege publicaties, privé-notities en persoonlijke documenten – vrijgegeven door Eds weduwe Anneke Hilhorst – vormen de basis van Early Ed. Fragmenten uit een tot nu toe onbekende correspondentie tussen de Bergeijkse familie Wijnen en de familie Van der Elsken maken de tijdslijn tastbaar.
Op ‘vakantie’ in Bergeijk
De ouders van Ed van der Elsken runden in Amsterdam een interieurwinkel waar ze o.a. Ploegstoffen en Spectrummeubels verkochten. Directeur en wereldverbeteraar Piet Blijenburg kwam er regelmatig op bezoek om de nieuwste Ploegstoffen te tonen. In 1944 werd Ed naar Bergeijk gestuurd om te ontkomen aan de Arbeitseinsatz. Hij duikt onder op De Ploeg. Tegen zijn jongere broer Bert wordt gezegd dat Ed op vakantie was. Tijdens die oorlogsjaren trekt Ed ook op met de familie van ‘misterke’ Wijnen aan de Bredasedijk. In september 1944 verkent hij met hen het oorlogsfront. Het geweld tijdens de bevrijding maakt diepe indruk op hem.
Spread uit boek met de coöperanten van De Ploeg, 1947 / © foto Louisiana van Onna
-
- Petra Laseur in reportage voor PTT-zakagenda, 1955. Nederlands Fotomuseum / @ Ed van der Elsken
-
- Kattenshow Parijs. Nederlands Fotomuseum / @ Ed van der Elsken
Ed van der Elsken staat bekend als de realistische ‘mensen’-fotograaf die de rauwe kant van de wereld in zwartwit beelden vastlegde. Zijn recalcitrante houding en rechtvaardigheidsgevoel werden medebepaald door het antimilitaristische milieu van De Ploeg. Uit onderzoek blijkt dat de jonge Ed ook een speelse kant kende! Hij fotografeerde modellen, sterren, dieren, feestgangers, kunstenaars en topsporters. Musea, archieven en universiteitsbibliotheken verleenden speciaal voor dit onderzoek toegang. Daarbij doken onbekende ludieke opdrachten op, zoals reportages met honden en katten en campagnes voor meubelmerk UMS Pastoe en PTT Post, Telecom en Telegrafie. Zijn contact met de familie Blijenburg leverde eind 1949 ook een bedrijfsopdracht op: het fotograferen van de eerste naoorlogse beursstands van De Ploeg en ’t Spectrum.
Spreads uit het boek met UMS Pastoe-brochures, rechtsonder Gerda van der Veen, 1955 / © foto Louisiana van Onna
Nieuwe liefde
De modellen die hij gebruikte, kwamen veelal uit zijn vriendenkring. Eén van hen is Gerda van der Veen – dochter van de legendarische verzetsheld Gerrit van der Veen – en in 1955-56 zijn nieuwe liefde. Met Gerda bezoekt hij op doorreis naar Parijs soms Bergeijk; de marmotten werden ter oppas bij de familie Wijnen afgeleverd.
De selectionneur 