EARLY ED

Met steun van het Mondriaanfonds onderzoek ik de onbekende jaren van fotograaf Ed van der Elsken. Zijn vroege leven en werk (1944-56) zijn te beschrijven als een roerige periode. Hij maakte immers kennis met diverse linkse milieu’s. Onbekende briefwisselingen en nieuw archiefmateriaal vertellen het verhaal van ‘Early Ed’.

Ed van der Elsken, door Paul Huf, 1955, archief MAI

In november 1956 verscheen Eds legendarische fotoroman ‘Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés’ waarmee hij internationaal doorbreekt. Het boek was voortgekomen uit de vele foto’s die hij begin jaren vijftig in een Parijs milieu van jonge bohémiens had gemaakt. Ed raakte geobsedeerd door danseres Vali Myers, spil van deze losbandige club en tevens hoofdpersoon van het boek. Intussen had hij in het fotolaboratorium van Magnum ook fotograaf Ata Kando ontmoet, waarmee hij ging samenwonen en uiteindelijk zou trouwen. Pogingen om zijn foto’s van Parijs in kranten gepubliceerd te krijgen, lukten nauwelijks. Het was armoe troef. Pas een jaar na terugkomst in Nederland wist hij ze te publiceren in de vorm van een fotoroman waarmee hij zijn eerste succes boekte.

Naar de fase voorafgaand aan de publicatie van dit boek is nooit doortastend onderzoek verricht. Toen Ed aan het eind van de tweede wereldoorlog zijn eerste stappen als fotograaf zette was hij in aanraking gekomen met diverse linkse milieus. De verzetsfamilie Kaal in Wormerveer, de anti-militaristen van Weverij De Ploeg en de onderwijsfamilie Wijnen die in Bergeijk aan het boeren was geslagen.
In 1944 duikt hij onder in Bergeijk in het zuiden van het land bij de familie Blijenburg, waarvan vader Piet directeur is van Weverij De Ploeg en het in de oorlog opgerichte meubelmerk ’t Spectrum. Het is een vooruitstrevende kolonie van christen-anarchisten, socialisten, anti-militaristen, dienstweigeraars, vegetariërs en aanhangers van de Reinlevenbeweging.

Groepsportret Ploeg coöperanten 1939, archief Textielmuseum Tilburg

Daarnaast vertoefde Ed op de boerderij van de familie Wijnen, vrienden van De Ploeg, gesitueerd tegen de grens met België, ‘het einde van de wereld’. Hij maakte er zijn eerste foto’s, zoals blijkt uit briefwisselingen van de familie Wijnen! Nadat Limburg is bevrijd, volgt Noord-Brabant. Niet ver van de Wijnens vindt in september 1944 de bevrijding plaats. De eerste Engelse verkenners van operatie Market Garden doen het huis van de Wijnens aan en eten taart op moeders verjaardag, terwijl de bezetter enkele kilometers verderop is gelegerd. De volgende dag is het gebied frontlinie van de oorlog!
Na de oorlog treedt Ed in de leer bij verschillende fotografen en volgen de eerste opdrachten. Dankzij de kennissenkring van zijn vader Eduard en moeder Annie – eigenaars van de interieurzaak ’t Honk in Amsterdam – maakte Ed zijn eerste bedrijfsreclameopdrachten voor enkele meubelmerken. Deze foto’s, gemaakt voor en na zijn Parijse intermezzo, zijn tot dusver nooit geanalyseerd en bieden nieuwe informatie. En wie is toch het model dat in zijn meubelshoot van 1955 steeds terugkeert….?

het onderzoek ‘Early Ed’ legt de humuslaag bloot, brengt levenslijnen en netwerken in kaart die inzicht geven in Eds (fotografische) vroege ontwikkeling. In 2019 staat de publicatie gepland.